ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η λογοτεχνική κριτική που εξετάζει τις αναπαραστάσεις των ανδρών και γυναικών, τη σεξουαλικότητα, τη συγκρότηση του φύλου και τις σχέσεις εξουσίας που διέπουν την έμφυλη υποκειμενικότητα στα λογοτεχνικά κείμενα έχει σήμερα πολλές μορφές. Η φεμινιστική θεωρία, που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του ευρύτερου κινήματος του φεμινισμού, ασχολήθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1960 με τη λογοτεχνία και οι πρώτες φεμινίστριες κριτικοί καταδίκασαν την αρνητική απεικόνιση των γυναικών στη λογοτεχνία, ενώ έγινε προσπάθεια για την ανάδειξη μιας γυναικείας παράδοσης, εστιάζοντας στις γυναίκες ως συγγραφείς [authors] και αναγνώστριες.

Ο ρόλος του φύλου στη λογοτεχνική κριτική δεν θα μπορούσε να εξεταστεί ξεχωριστά από τον φεμινισμό. Η διεκδίκηση της ισότητας των γυναικών έχει

 άμεση σχέση με τη γυναικεία λογοτεχνία και η φεμινιστική θεωρία πηγάζει από το κοινωνικό κίνημα του φεμινισμού για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών που ξεκίνησε στα τέλη του 18ου αιώνα. Το κίνημα του φεμινισμού απαιτεί την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών σε όλους τους τομείς, την πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία. Οι φεμινιστές/στριες πιστεύουν ότι οι γυναίκες καταπιέζονται εξαιτίας της κυρίαρχης ιδεολογίας της πατριαρχίας [patriarchy], που τις υποτάσσει μέσα από ένα σύστημα κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών θεσμών. Μόνο το τέλος της πατριαρχίας θα φέρει την απελευθέρωση όχι μόνο των γυναικών αλλά και των ανδρών.

Α ΦΑΣΗ
Πριν από την ανάγνωση (δύο ώρες )
Συζήτηση στην τάξη στους εξής άξονες :
* Ποιες κοινωνικές προκαταλήψεις και στερεότυπα για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας υπήρχαν σε παλιότερες εποχές και ποια από αυτά αναπαράγονται και σήμερα;
* Ποια στερεότυπα για το ρόλο του άνδρα επικρατούσαν  παλιότερα και ποια στην εποχή μας;
* Ποιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες άλλαξαν με αποτέλεσμα οι γυναίκες σήμερα να έχουν απελευθερωθεί και να καθορίζουν οι ίδιες τη ζωή τους;
* Η θέση της της γυναίκας στις ανατολικές κοινωνίες.
* Η κακοποίηση των γυναικών.
* Ο θεσμός της προίκας.
* Ο θεσμός της οικογένειας παλιότερα και σήμερα. Δομή, σχέσεις των μελών μεταξύ τους ( μάνα -γιος, πατέρας - κόρη )
* Οι σχέσεις των δύο φύλων. Έρωτας.

Βάση της έρευνας κάθε ομάδας είναι τρία ερωτήματα:

α) Οι κοινωνικοί θεσμοί και τα κοινωνικά στερεότυπα μένουν σταθερά στο χρόνο ή μεταβάλλονται;

β) Αν μετάβαλλονται, η αλλαγή γίνεται άμεσα ή βαθμιαία;

γ) Τα κοινωνικά στερεότυπα και οι τυχόν διαφοροποιήσεις τους αποτυπώνονται σε ένα λογοτεχνικό κείμενο;

KΕΙΜΕΝΑ (ενδεικτικά)

ΜΗΔΕΙΑ, Ευριπίδης, στ. 230-247

Απ' όλα πόχουνε ψυχή και γνώση,
εμείς, γυναίκες, είμαστε το πλάσμα
το πιο άθλιο. Με χρήματα περίσσια,
πρώτη χρεία ν' αγοράσουμε τον άντρα
και να βάλουμε αφέντη στο κορμί μας·
το ένα κακό χειρότερο από τάλλο!

Μα ο κόμπος είναι αλλού: θα βγει καλός;
θα βγει κακός; Γιατί, να τον χωρίσει,
η γυναίκα δεν τόχει σε τιμή της·
να τον απαρνηθεί, θα πεις· πιο ζόρικο.
Ας έρθουμε και στο άλλο: Σε συνήθειες
και σε νόμους καινούργιους καθώς μπαίνει,
μάντισσα πρέπει νάναι για να ξέρει,

μιά και δεν της το μάθανε στο σπίτι,
πώς να φερθεί με τον ομόκοιτό της.
Βγάλαμε πέρα τη δουλειά; Συγκάνει
στον κοινό βίο ο άντρας μας; Σηκώνει
αβίαστα το ζυγό; Γεια και χαρά μας!
Ειδαλλιώς, ένας θάνατος μας πρέπει.

Ο άντρας δα, σα βαρεθεί το σπίτι,
έξω θα πάει τη σκάση του να γιάvει
με συνανάθροφο μαζί ή με φίλο·
όμως εμείς σε μιά ψυχή τα μάτια
πρέπει να τα βαστούμε καρφωμένα.
Έχουν να πουν ακίντυνα τη ζήση
πώς την περνούμε στο σπίτι, την ώρα
πού εκείνοι πολεμούν με το κοντάρι.

Κ.Γ. Καρυωτάκης,

Η Αποστροφή

Φθονώ την τύχη σας, προνομιούχα
πλάσματα, κούκλες ιαπωνικές.
Κομψά, ρόδινα μέλη πλαστικές
γραμμές, μεταξωτά, διαφανή ρούχα.

Ζωή σας όλη τα ωραία σας μάτια.
Στα χείλη μόνο οι λέξεις των παθών.
Ένα έχετ’ όνειρο: τον αγαθόν
άντρα σας και τα νόμιμα κρεβάτια.

Χορός ημιπαρθένων, δυο δυο,
μ’ αλύγιστο το σώμα, θριαμβευτικά,
επίσημα και τελετουργικά,
πηγαίνετε στο ντάνσιγκ ή στο ωδείο.

Εκεί απειράριθμες παίρνετε πόζες.
Σαν τη σελήνη πριν ρομαντικές,
αύριο παναγίες, όσο προχτές,
ακούοντας τη «Valenzia», σκαμπρόζες.

Ένα διάστημα παίζετε το τέρας
με τα τέσσερα πόδια κολλητά.
Τρέχετε και διαβάζετε μετά
τον οδηγό σας «δια τα μητέρας».

Ω, να μπορούσε έτσι κανείς να θάλλη,
μέγα ρόδο κάποιας ώρας χρυσής,
ή να βυθομετρούσατε και σεις
με μια φουρκέτα τ’ άδειο σας κεφάλι!

Ατίθασα μέλη, διαφανή ρούχα,
γλοιώδη στόματα υποκριτικά,
ανυποψίαστα, μηδενικά
πλάσματα, και γι’ αυτό προνομιούχα…

Φύλο και εκκλησία

Η χριστιανική Εκκλησία από τα πρώτα χρόνια της υπάρξεως της υπήρξε μία πηγή ελευθερίας για τις γυναίκες, αφού δε δέχθηκε κανενός είδους διαχωρισμό ή ανισότητα: «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.» (Γαλάτας, 3, 28), όπως διακήρυξε ο Απόστολος Παύλος. Ο ίδιος ο Χριστός είχε αναδείξει πολλές φορές το γυναικείο φύλο (βλ. λήμμα φύλο και θεολογία). Παρόλα αυτά, μία πατριαρχική κουλτούρα, «κληρονομιά» του ιουδαϊκού και ελληνορωμαϊκού κόσμου, πέρασε ως ένα βαθμό στη ζωή των Χριστιανικών Εκκλησιών και επηρέασε και τους θεσμούς τους. Σήμερα φαίνεται όλες οι Χριστιανικές Εκκλησίες να παρουσιάζουν εξαιρετική βελτίωση στον τρόπο αντιμετώπισης των φύλων και κυρίως των γυναικών. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα γυναικεία κινήματα κυρίως αναπτύχθηκαν στο δυτικό χριστιανικό κόσμο. Εκείνο που είναι άξιο παρατήρησης είναι ότι κάποιες χριστιανικές προτεσταντικές Εκκλησίες έχουν προχωρήσει στη χειροτονία γυναικών ακόμη και ως επισκόπων, η Ρωμαιοκαθολική όμως και η Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν διαφορετική άποψη και αντιδρούν. Ας ξεκινήσουμε όμως την εξέταση του θέματος μέσα από μία ιστορική διερεύνηση.